لقی چیست و چرا اهمیت دارد؟
لقی داخلی (Internal Clearance) فاصله بین سطوح غلتشی ساچمه و مسیر غلتش در بلبرینگ است. این فاصله به بلبرینگ اجازه می‌دهد تا در شرایط دما، بار و سرعت بالا دچار قفل یا گیر نشود.
لقی مناسب از ایجاد حرارت بیش از حد، اصطکاک بالا و سایش جلوگیری می‌کند. در واقع این فضای کنترل‌شده، حیات بلبرینگ را در شرایط کاری مختلف تضمین می‌کند.
استانداردهای لقی داخلی بلبرینگ
لقی بلبرینگ بر اساس استاندارد ISO 5753 تعریف می‌شود و به صورت دسته‌بندی‌های C2، C3، C4 مشخص می‌گردد.
| کد لقی | توضیح | کاربرد رایج |
|---|---|---|
| C2 | لقی کمتر از نرمال | دور پایین، بار کم، دقت بالا |
| نرمال (CN) | لقی استاندارد و عمومی | کاربردهای عمومی صنعتی |
| C3 | لقی بیشتر از نرمال | دما بالا، سرعت بالا، بار زیاد |
| C4 | لقی بسیار زیاد | توربین، گیربکس سنگین، الکتروموتور صنعتی |
تفاوت C2، C3 و C4 در عمل
تفاوت اصلی بین این کلاس‌های لقی در میزان فضای آزاد بین رینگ داخلی و خارجی است. در بلبرینگ‌های C2 این فاصله کمتر از حد نرمال است، در حالی که C3 فضای بیشتری دارد و C4 حداکثر لقی مجاز را ارائه می‌دهد.
- C2: مناسب دستگاه‌هایی با لرزش کم، شرایط دقیق‌تراشی و عدم تغییرات حرارتی.
- C3: پرکاربردترین نوع در خودروها، موتورهای الکتریکی و دستگاه‌های صنعتی سبک.
- C4: در کاربردهایی با انبساط حرارتی بالا، مانند کمپرسورها، گیربکس‌های سنگین یا ژنراتورهای صنعتی.
نقش دما و انبساط حرارتی در انتخاب لقی
یکی از مهم‌ترین عوامل در تعیین لقی، تغییرات دمایی در حین کار است. در دمای بالا، انبساط حرارتی باعث کاهش لقی می‌شود. اگر لقی اولیه کم باشد (مثل C2)، انبساط حرارتی باعث گیرکردن بلبرینگ و سایش شدید می‌شود.
در مقابل، بلبرینگ با لقی C3 یا C4 به‌گونه‌ای طراحی شده که فضای کافی برای انبساط وجود داشته باشد، بدون آنکه به ساچمه‌ها فشار وارد شود.
بررسی دقیق تلورانس و لقی (C2, C3, C4) در بلبرینگ‌ها
چه زمانی C3 یا C4 انتخاب کنیم؟
اگر سیستم در دمای کاری بالا فعالیت دارد یا بلبرینگ تحت فشار مداوم است (مثلاً در گیربکس‌های صنعتی یا موتورهای سنگین)، انتخاب لقی C3 یا C4 توصیه می‌شود.
مثال‌ها:
- الکتروموتورهای صنعتی: اغلب با بلبرینگ C3 تجهیز می‌شوند.
- ژنراتورها: معمولاً نیازمند بلبرینگ C4 هستند.
- خودروهای سبک: C3 گزینه استاندارد و مناسبی است.
عواقب انتخاب اشتباه لقی
استفاده از بلبرینگ C4 در جایی که C2 مورد نیاز است، باعث صدای اضافی، لرزش و کاهش دقت می‌شود. برعکس، استفاده از C2 در محیط گرم منجر به قفل شدن بلبرینگ و حتی شکستگی آن خواهد شد.
طبق آمار SKF بیش از ۲۰٪ خرابی بلبرینگ‌ها به انتخاب نادرست لقی مربوط می‌شود.
تست و کنترل لقی
لقی داخلی باید با ابزارهایی مانند اندازه‌گیر شعاعی، میکرومتر دیجیتال یا سیستم لرزش‌سنج بررسی شود. شرکت‌های معتبر بلبرینگ‌سازی مانند NSK یا Timken بلبرینگ‌ها را با کنترل دقیق تلورانس تولید می‌کنند.
سؤالات متداول (FAQ)
- آیا لقی C3 برای همه خودروها مناسب است؟ بله، در اکثر خودروهای سبک، C3 انتخاب استاندارد است.
- چگونه می‌توان لقی بلبرینگ را تشخیص داد؟ از روی کد حک شده روی بلبرینگ یا کاتالوگ فنی برند.
- آیا می‌توان لقی را بعداً تغییر داد؟ خیر، لقی بخشی از ساختار بلبرینگ است و قابل تنظیم نیست.
- چرا بلبرینگ صدای غیرعادی می‌دهد؟ ممکن است لقی اشتباه باشد یا دچار سایش شده باشد.
- آیا برند روی کیفیت لقی تأثیر دارد؟ قطعاً. برندهای معتبر مانند SKF، NSK، KOYO دقت بسیار بالایی دارند.
منابع :
-
SKF – Internal Clearance
https://www.skf.com/us/products/rolling-bearings/principles-of-rolling-bearing-selection/general-bearing-knowledge/bearing-basics/internal-clearance -
NSK – Internal Clearance: Types and Norms
https://www.nsk.com/content/dam/nsk/am/en_us/documents/bearings-americas/TI%20Internal%20Clearance.pdf -
Timken – Spherical Roller Bearing Catalog
https://www.timken.com/wp-content/uploads/2018/04/Spherical-Roller-Bearing-Catalog_10446.pdf -
ISO 5753-1:2009 – Rolling Bearings — Internal Clearance
https://www.iso.org/obp/ui/en/#iso:std:iso:5753:-1:ed-1:v1:en -
NTN – The Importance of Radial Clearance When Installing Spherical Roller Bearings
https://ntnamericas.com/newsletter/the-importance-of-radial-clearance-when-installing-spherical-roller-bearings/
